100 rocznica utworzenia NTA
Obchody 100-lecia powołania Najwyższego Trybunału Administracyjnego
W 2022 r. sądownictwo administracyjne obchodzi 100. rocznicę powstania Najwyższego Trybunału Administracyjnego (NTA) – bezpośredniego poprzednika instytucjonalnego Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Utworzony w 1922 r. NTA stanowił pierwszy w dziejach niepodległego Państwa Polskiego sąd administracyjny o ogólnokrajowym zasięgu działania. Jednocześnie na obszarze dawnego zaboru pruskiego działały także sądy administracyjne I instancji - Wojewódzkie Sądy Administracyjne w Katowicach, Poznaniu i w Toruniu. Najwyższy Trybunał Administracyjny oraz Sądy Wojewódzkie poprzez swoje orzecznictwo oraz m.in. działalność akademicką sędziów przyczyniały się do rozwoju nauki prawa w Polsce, w tym w szczególności rozwoju nauk administracyjnych.
Celem jubileuszu 100-lecia i związanych z nim wydarzeń jest m.in. przypomnienie potomnym – nam współczesnym pokoleniom obywateli - chlubnej karty polskiego sądownictwa, korpusu wybitnych sędziów i urzędników zasiadających w Najwyższym Trybunale Administracyjnym oraz Wojewódzkich Sądach Administracyjnych, ich działalności na rzecz wymiaru sprawiedliwości i porządku prawnego Polski 20-lecia międzywojennego.
W ramach obchodów rocznicy w dniu 3 sierpnia 2022 r. Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego Jacek Chlebny otworzył okolicznościową wystawę poświęconą Najwyższemu Trybunałowi Administracyjnemu w 100. rocznicę uchwalenia przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej ustawy z dnia 3 sierpnia 1922 r. o Najwyższym Trybunale Administracyjnym. Wystawę zorganizowano w dawnym gmachu Najwyższego Trybunału Administracyjnego przy ulicy Miodowej 22 / 24 w Warszawie, gdzie obecnie swoją siedzibę ma Akademia Teatralna im. Aleksandra Zelwerowicza. Koncepcję merytoryczną wystawy opracowali pracownicy NSA we współpracy z Archiwum Akt Nowych oraz Instytutem Pamięci Narodowej.
Uroczystości związane z 100. rocznicą powstania sądownictwa administracyjnego w Rzeczypospolitej Polskiej organizowane są również w innych miastach, w których w okresie międzywojennym funkcjonowały wojewódzkie sądy administracyjne. W dniu 6 września 2022 r. w auli Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach odbyła się uroczystość, która stanowiła podsumowanie obchodów jubileuszu 100. rocznicy utworzenia sądownictwa administracyjnego w województwie śląskim (szczegóły na stronie internetowej WSA w Gliwicach - link). Z kolei w dniu 26 września 2022 r. miały miejsce jubileuszowe obchody w Wojewódzkim Sądzie Administracyjnym w Poznaniu.
Główne uroczystości obchodów 100-lecia utworzenia Najwyższego Trybunału Administracyjnego
W dniu 25 października 2022 r. na Zamku Królewskim w Warszawie odbyła się uroczystość związana z obchodami 100. rocznicy utworzenia Najwyższego Trybunału Administracyjnego – bezpośredniego poprzednika instytucjonalnego Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Uroczyste obchody rocznicowe otworzył Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego Jacek Chlebny. W swoim przemówieniu przypomniał zgromadzonym historię Najwyższego Trybunału Administracyjnego, a także wskazał rolę, jaką odgrywał on w Odrodzonej Rzeczypospolitej Polskiej. Podkreślił, że dorobek orzeczniczy, ale również naukowy ówczesnych sędziów NTA jest wykorzystywany również we współczesnym orzecznictwie sądów administracyjnych. Prezes NSA wskazał, że w opracowaniach naukowych poświęconych działalności Najwyższego Trybunału Administracyjnego często podkreślana jest wysoka ranga i autorytet, którym Trybunał cieszył się w okresie międzywojennym. Zaapelował o współdziałanie w budowaniu zaufania do współczesnego sądownictwa administracyjnego ponieważ „tylko dzięki wspólnej pracy i wzajemnemu szacunkowi wszystkich władz możemy razem kształtować dobrą teraźniejszość polskiego sądownictwa administracyjnego - w interesie obywateli poszukujących ochrony prawnej, w interesie administracji publicznej oczekującej jasnych wskazań co do działania zgodnego z prawem oraz w interesie przyszłych pokoleń, które będą korzystać z dorobku orzecznictwa sądów administracyjnych”. W setną rocznicę utworzenia NTA Prezes NSA podziękował za pracę, obecnym na uroczystości byłym Prezesom NSA oraz sędziom NSA w stanie spoczynku, którzy w niełatwych często warunkach politycznych i społecznych w latach osiemdziesiątych starali się swoimi orzeczeniami chronić prawa jednostki w sporze z administracją. Podziękował również wszystkim czynnym sędziom i pracownikom - administracji sądowej i sekretariatów w NSA oraz w wojewódzkich sądach administracyjnych za ich codzienną pracę, zwłaszcza w niełatwych czasach pandemii.
W uroczystościach poza Prezesem NSA udział wzięli Wiceprezesi NSA, prezesi wojewódzkich sądów administracyjnych, sędziowie i pracownicy sądów administracyjnych oraz byli Prezesi NSA: prof. Adam Zieliński, prof. Roman Hauser, prof. Janusz Trzciński oraz prof. Marek Zirk-Sadowski.
Swoją obecnością uroczystość zaszczycił Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Andrzej Duda, a także inni goście m.in.: Wicemarszałek Senatu Bogdan Borusewicz, Prezes Trybunału Konstytucyjnego Julia Przyłębska, Pierwsza Prezes Sądu Najwyższego Małgorzata Manowska, Prezes Najwyższej Izby Kontroli Marian Banaś, Rzecznik Praw Obywatelskich Marcin Wiącek, Przewodnicząca Krajowej Rady Sądownictwa Dagmara Pawełczyk–Woicka, a także przedstawiciele władz państwowych, wymiaru sprawiedliwości oraz korporacji prawniczych.
W uroczystości wzięli udział także Wiceprzewodniczący Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej Lars Bay Larsen, Pierwszy Rzecznik Generalny TSUE Maciej Szpunar oraz prezesi i wiceprezesi europejskich rad stanu i najwyższych sądów administracyjnych z: Belgii, Czech, Estonii, Finlandii, Francji, Grecji, Litwy, Luksemburga, Niderlandów, Niemiec, Słowenii, Słowacji, Węgier, a także prezes Kasacyjnego Sądu Administracyjnego w Sądzie Najwyższym Ukrainy.
W trakcie uroczystości na Zamku Królewskim Prezydent RP Andrzej Duda wręczył odznaczenia państwowe sędziom Naczelnego Sądu Administracyjnego w stanie spoczynku. Za wybitne zasługi w działalności na rzecz rozwoju prawa administracyjnego w Polsce Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski odznaczeni zostali sędziowie Barbara Adamiak i Adam Bącal, zaś Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski sędziowie Wojciech Chróścielewski i Maria Czapska-Górnikiewicz. Ponadto Prezydent RP wręczył dwadzieścia osiem Medali Złotych za Długoletnią Służbę, nadanych za wzorowe, wyjątkowo sumienne wykonywanie obowiązków wynikających z pracy zawodowej zasłużonym pracownikom sądownictwa administracyjnego w Polsce.
W okolicznościowym przemówieniu Prezydent RP zaznaczył, że największym wyzwaniem, jakiemu musiał podołać Najwyższy Trybunał Administracyjny, było ujednolicanie – poprzez swoje orzecznictwo – stosowania prawa nowo budowanego państwa polskiego oraz wytyczenie standardów nowoczesnego prawa i postępowania administracyjnego. Powołanie od dnia 1 stycznia 2004 r. dwuinstancyjnego sądownictwa administracyjnego stanowiło historyczną reformę, reformę stulecia, biorąc pod uwagę, że jeszcze przed I wojną światową dyskutowano i myślano o stworzeniu dwuinstancyjnego sądownictwa administracyjnego. Prezydent RP stwierdził, że „polskie sądownictwo administracyjne – jego ustrój, dorobek orzeczniczy, a także zajmująca się nim polska jurysprudencja – konsekwentnie rozwija się w zgodzie z jego naczelną ideą czy wręcz racją jego istnienia. To znaczy służy ono umacnianiu i praktycznej realizacji idei praworządności, demokratycznego państwa prawa oraz praw człowieka”.
Następnie głos zabrał Rzecznik Praw Obywatelskich. W swoim przemówieniu stwierdził, że „odwaga sędziów w stosowaniu Konstytucji, w krzewieniu standardów ochrony wolności i praw obywatelskich doprowadziła do tego, iż zarówno po odzyskaniu niepodległości po zaborach, w okresie budowania II Rzeczpospolitej, również niełatwym okresie po 1926 r., następnie w mrocznych czasach stanu wojennego i reżimu komunistycznego, jak też dzisiaj, w wolnej i demokratycznej Polsce, obywatel nie czuje się bezradny wobec urzędnika”.
W imieniu Stowarzyszenia Rad Stanu i Najwyższych Sądów Administracyjnych Unii Europejskiej (ACA – Europe) głos zabrał sędzia Kari Kuusiniemi - Wiceprezes Stowarzyszenia, Prezes Najwyższego Sądu Administracyjnego Finlandii. Odwołał się do oceny Koena Lenaersta – Prezesa TSUE, który stwierdził, że „krajowe sądy administracyjne mają kluczowe znaczenie dla rozwoju prawa Unii Europejskiej, uniemożliwiając administracji publicznej jego arbitralne ograniczanie. Naczelny Sąd Administracyjny zawsze bardzo poważnie traktował swoją rolę jako gwaranta tych praw, a jest to niezbędny element praworządności”.
Prezes NSA Jacek Chlebny odczytał list okolicznościowy wystosowany przez Prezesa Rady Ministrów Mateusza Morawieckiego.
Na pamiątkę Mszy Świętej odprawionej sto lat temu przez Kardynała Aleksandra Kakowskiego na inaugurację działalności NTA, Kardynał Kaźmierz Nycz odprawił Mszę Świętą w Archikatedrze św. Jana Chrzciciela w Warszawie w intencji zmarłych sędziów i pracowników Najwyższego Trybunału Administracyjnego i Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz sędziów i pracowników Naczelnego Sądu Administracyjnego i wojewódzkich sądów administracyjnych.
W dniu 25 października 2022 r., po zakończeniu uroczystości na Zamku Królewskim, Prezydent RP Andrzej Duda przyjął w Belwederze delegację Stowarzyszenia Rad Stanu i Najwyższych Sądów Administracyjnych Unii Europejskiej (ACA – Europe), w skład której weszli: Wiceprzewodniczący Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej Lars Bay Larsen, Pierwszy Rzecznik Generalny TSUE Maciej Szpunar, Prezes Izby Prawa Administracyjnego w Sądzie Najwyższym Estonii Ivo Pilving, Prezes Najwyższego Sądu Administracyjnego Finlandii Kari Kuusiniemi, Prezes Najwyższego Sądu Administracyjnego Czech Karel Šimka, Prezes Federalnego Sądu Administracyjnego Niemiec Andreas Korbmacher, Wiceprezes Sądu Administracyjnego Węgier András Patyi, Prezes Sądu Administracyjnego Luksemburga Francis Delaporte, Prezes Najwyższego Sądu Administracyjnego Słowacji Pavol Nad’, Prezes Sądu Najwyższego Słowenii Damijan Florjaacic, Prezes Najwyższego Sądu Administracyjnego Litwy Skirgaile Žlimiene, Wiceprezes Rady Stanu Grecji Diomidis KirIllopoulos, Pierwszy Prezes Rady Stanu Belgii Wilfried van Vaerenbergh oraz Prezes Najwyższego Kasacyjnego Sądu Administracyjnego Ukrainy Mykhailo Smokowycz. Delegacji towarzyszył Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego Jacek Chlebny.
Wystąpienie Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego – pobierz
Wystąpienie Prezydenta RP – link
List okolicznościowy Prezesa Rady Ministrów – pobierz
Wystąpienie Wiceprezesa Stowarzyszenia Rad Stanu i Najwyższych Sądów Administracyjnych Unii Europejskiej (ACA – Europe) - pobierz
fot. Anna Tomaka/NSA, Wojciech Zagórski/NSA, Jakub Szymczuk/KPRP, Marek Borawski/KPRP
