Historia

HEŁCZYŃSKI BRONISŁAW MARIAN TADEUSZ JÓZEF, herbu Ostoja, ps. Ostoja (1890-1978)

ostatni Pierwszy Prezes Najwyższego Trybunału Administracyjnego (1934-1939); członek Komisji Kodyfikacyjnej RP (1928-1939), Szef Kancelarii Cywilnej Prezydenta RP (1931-1934); profesor m.in. na: Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego, Uniwersytecie Polskim w Paryżu, polskim Wydziale Prawa przy Uniwersytecie w Oxfordzie i Polskim Uniwersytecie Na Obczyźnie; Prezes Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie (1961–1965 i 1966–1978), Minister Spraw Zagranicznych Rządu RP na Uchodźstwie (1974-1976); działacz niepodległościowy, społeczny i państwowy w kraju i na emigracji; specjalista z zakresu prawa handlowego. Urodził się 22 października 1890 r. w Bortatyczach, k. Zamościa; z małżeństwa Aleksandra Hełczyńskiego i Bronisławy z domu Zakrzewskiej. Był uczniem I Szkoły Realnej w Warszawie (1900-1903), V Gimnazjum Rządowego w Warszawie (1903-1905), a w następstwie udziału w bojkocie szkół rosyjskich podjętym przez młodzież polską – Gimnazjum Św. Anny w Krakowie (1905-1909). W okresie gimnazjalnym należał do tajnej trójzaborowej niepodległościowej organizacji „Pet”. Następnie był członkiem Związku Młodzieży Polskiej „Zet” (od 1910), Organizacji Młodzieży Niepodległościowej „Zarzewie” (od 1910); Polskich Drużyn Strzeleckich (1910-1914). W 1909 r. rozpoczął studia na UJ, najpierw na Wydziale Filozofii, później na Wydziale Prawa. Studia przerywał w związku z działalnością niepodległościową. Za tę działalność był więziony (XI 1910-VI 1911, IX-XI 1912). W sierpniu 1914 r. zaciągnął się do Legionów Polskich (I Brygada, I a następnie IV baon). Uczestniczył w walkach pod Krzywopłotami i Łowczówkiem oraz nad Nidą (1914-1915). W następstwie ran odniesionych w czasie bitwy pod Konarami (16-23 maja 1915 r.) stracił oko. Po wyleczeniu ran podjął służbę w POW. Po powrocie na Wydział Prawa UJ uzyskał kolejne stopnie i tytuły naukowe: doktora (1917), docenta (1928), profesora tytularnego (1934). W latach 1922-1923 odbył studia uzupełniające w Berlinie. Na UJ uzyskał veniam legendi z zakresu prawa handlowego i wekslowego na podstawie rozprawy Ubezpieczenie na cudzy rachunek (Kraków 1927). Wykład habilitacyjny Komercjalizacja przedsiębiorstw państwowych. W kwietniu 1918 r. rozpoczął pracę w utworzonym przez Radę Regencyjną Prezydium Rady Ministrów, którą kontynuował po odzyskaniu niepodległości, przechodząc kolejne szczeble kariery urzędniczej (do 1921 referent, 1921-1926 radca wydziału prawnego, 1926-1930 doradca prawny Prezesa Rady Ministrów). W okresie wojny polsko-bolszewickiej służył w Korpusie Sądowym WP. Na mocy dekretu prezydenta Ignacego Mościckiego z 31 stycznia 1931 r. został Szefem Kancelarii Cywilnej Prezydenta RP. Funkcję tę sprawował do czasu powołania z dniem 1 lutego 1934 r. na urząd Pierwszego Prezesa NTA. W okresie prezesury Hełczyńskiego skutecznie wdrożono reformę związaną z powołaniem Inwalidzkiego Sądu Administracyjnego (X 1935), zorganizowano i przeprowadzono VI Międzynarodowego Kongresu Nauk Administracyjnych w Warszawie (9-15 lipca 1936), doszło do wzmocnienia kadrowego Trybunału oraz przebudowy jego gmachu. Dorobek naukowy, doświadczenie zawodowe i talent organizatorski Hełczyńskiego były wykorzystywane także w innych obszarach funkcjonowania odradzającego się Państwa Polskiego, a następnie, po wrześniu 1939 r., na emigracji. Był bowiem członkiem Sekcji Prawa Handlowego Komisji Kodyfikacyjnej II RP (1928-1939), w Światowym Związku Polaków za Granicą „Światpol” wiceprezesem (od 1932 r.); p.o. prezesa (1939-1949; po wyborze Władysława Raczkiewicza na Prezydenta RP), prezesem (1949-1954), przewodniczył Funduszowi Szkolnictwa Polskiego Zagranicą, działał m.in. w Towarzystwie Rozwoju Ziem Wschodnich, pełnił funkcję Sekretarza Generalnego Funduszu Oświaty Polskiej Zagranicą. We wrześniu 1939 r. został ewakuowany z polskim władzami do Rumunii, następnie przez Francję trafił do Londynu. W „polskim Londynie” pracował naukowo, angażował się społecznie, był aktywny politycznie. Przewodniczył Sekcji Prawa Handlowego i Morskiego Komisji Prac Ustawodawczych Rządu RP na Uchodźstwie. W latach 1944-1947 był wykładowcą Polskiego Wydziału Prawa na Uniwersytecie w Oxfordzie. Następnie brał udział w tworzeniu Polskiego Uniwersytetu na Obczyźnie (PUNO), powołanego oficjalnie w 1952 r. Przez wiele lat był profesorem i dziekanem wydziału prawnego tej uczelni. Tamże w 1971 r. otrzymał tytuł Doktora Filozofii Honoris Causa /z zakresu historii/ w uznaniu ogromnych zasług na polu nauki polskiej, działalności w zakresie organizacji nauki polskiej na obczyźnie i ofiarnej pracy w obrębie i na rzecz PUNO, jak również zasług na polu działalności społecznej dla dobra Narodu i Państwa Polskiego. Jednocześnie w Szkole Nauk Politycznych i Społecznych w Londynie kierował Studium Polski Współczesnej (1950-1970). Był członkiem komitetu organizacyjnego Polskiej Macierzy Szkolnej (1952), a następnie sekretarzem w Zarządzie Głównym tego stowarzyszenia. W 1955 r. został powołany w skład Prezydium Rady Głównej Polskiej YMCA w Wielkiej Brytanii, od 1966 r. uczestniczył w pracach Światowego Związku YMCA w Genewie. W latach 1961-1965 i 1966-1978 był prezesem Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie (PTNO). Działał w Lidze Niepodległości Polski. Był członkiem Rady Instytutu Piłsudskiego w Londynie oraz Instytutu Wschodniego „Reduta”. W latach 1974-1976 sprawował funkcję Ministra Spraw Zagranicznych Rządu RP na Uchodźstwie. W latach 1954-1972 wchodził w skład Tymczasowej Rady Jedności Narodowej i Rady Jedności Narodowej, w latach 1973-1976 pozostawał członkiem Rady Narodowej Rzeczypospolitej Polskiej. Współpracował z sekcją polską „Radia Wolna Europa”. Uhonorowany wieloma odznaczeniami polskimi (m.in. Krzyżem Niepodległości, Krzyżem Walecznych (trzykrotnie), Złotym Krzyżem Zasługi, Wielką Wstęgą i Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, Medalem za Długoletnią Służbę) oraz zagranicznymi (m.in.: jugosłowiańską Wielką Wstęgą Orderu Świętego Sawy, estońskim Orderem Krzyża Orła, rumuńskim Wielkim Krzyżem Orderu Korony, francuską Komandorią Orderu Legii Honorowej, estońską Komandorią Orderu Kaitselit). Zmarł po długiej chorobie 25 listopada 1978 r. w Londynie. Tam też, na cmentarzu East Finchley, został pochowany.

(kz)

Grób Bronisława Hełczyńskiego na londyńskim cmentarzu East Finchley. Fot. Krzysztof Zaorski