Opinie i wystąpienia

Szanowni Państwo,

 

Zgromadzenie Ogólne Sędziów NSA rozpatruje każdego roku informację Prezesa o rocznej działalności Sądu. Przedstawiam dziś Państwu informację dotyczącą działalności NSA w 2022 roku. Ponieważ jest już prawie półrocze kolejnego roku, nie sposób zupełnie oderwać się od bieżących wydarzeń, do których będę również nawiązywał.

W Zgromadzeniu, na którym przedstawiana jest roczna informacja o działalności NSA, tradycyjnie bierze udział Prezydent Rzeczypospolitej Polski albo jego Przedstawiciel. Bardzo cieszę się z udziału w Zgromadzeniu Pana Ministra Andrzeja Dery.

Dziś po raz pierwszy w naszym Zgromadzeniu biorą udział Prezes TSUE prof. Koen Lenaerts i Pierwszy Rzecznik Generalny TSUE prof. Maciej Szpunar. Obecność Prezesa Trybunału i jego Pierwszego Rzecznika Generalnego traktuję jak jedną z rzeczywistych i bezpośrednich form dialogu pomiędzy Trybunałem Sprawiedliwości z sądami krajowymi. Dla mnie jest to również okazja do przedstawienia naszych osiągnięć i podzielenia się problemami i wyzwaniami, przed którymi stoi polskie sądownictwo administracyjne.

Szczegółowa analiza dorobku NSA i 16 wojewódzkich sądów administracyjnych w 2022 r. została przedstawiona w pisemnej informacji. Została ona doręczona przed Zgromadzeniem sędziom NSA, wojewódzkim sądom administracyjnym, przedstawicielom wszystkich środowisk prawniczych, w tym dziekanom wydziałów prawa i administracji oraz naczelnym i centralnym organom administracji publicznej, samorządowym kolegiom odwoławczym, a także innym podmiotom, których orzecznictwo podlega kontroli sądów administracyjnych.

Dziś zwrócę uwagę tylko na niektóre z ważnych dla sądownictwa administracyjnego problemów, między innymi, sprawności postępowania i dialogu z TSUE.

W 2022 r. do wojewódzkich sądów administracyjnych wpłynęło 77 118 skarg. Wojewódzkie sądy administracyjne załatwiły ponad 95 % rocznego wpływu.

Średni czas załatwienia sprawy w wojewódzkich sądach administracyjnych wyniósł niewiele ponad cztery miesiące, przy czym w terminie do 4 miesięcy załatwiono ponad połowę spraw (53,12%). To są bardzo dobre wyniki. Wobec tego, że ok. 70 proc. spraw kończy się prawomocnie w sądzie I instancji, to oznacza że prawo obywatela do sądu zostaje zaspokojone w tych sprawach w bardzo krótkim, kilkumiesięcznym terminie.

Wojewódzkie sądy administracyjne uwzględniły ponad 1/3 wniesionych skarg (33,39%). Podobny wskaźnik utrzymywał się w latach poprzednich. Można zatem stwierdzić, że w niemal w co trzeciej sprawie sąd administracyjny I instancji przyznawał obywatelowi rację w sporze z administracją.

Na liczbę wpływających spraw do NSA wpływ ma tzw. wskaźnik zaskarżalności orzeczeń wydanych w wojewódzkich sądach administracyjnych. Podobnie jak w latach poprzednich wyniósł ono około 24 %. Niemal zatem w co czwartej sprawie załatwionej w sądzie I instancji wniesiono środek zaskarżenia. Pamiętać przy tym należy o braku tzw. przedsądu w NSA, co oznacza, że każdy wniesiony środek zaskarżenia wywołuje skutek w postaci obowiązku pełnego rozpoznania sprawy. Wydaje się, że wysoka liczba wnoszonych skarg kasacyjnych wynika również ze stosunkowo niskich wpisów sądowych o charakterze stałym. Wypada przy tym zauważyć, że wpis od skargi kasacyjnej wynosi połowę wpisu wymaganego przed sądem I instancji a wysokość wpisów nie uległa zmianie od 20 lat.

W 2022 r. do NSA wpłynęło 17 879 skarg kasacyjnych, a ogółem razem z zażaleniami ponad 23 tys. spraw wpłynęło do NSA. Najwięcej spraw dotyczyło podatków – prawie 40 %. W latach sprzed pandemii wpływ skarg kasacyjnych i zażaleń utrzymywał się na w stabilnym poziomie ok. 22-25 tys. W ubiegłym roku wróciliśmy zatem do wpływu sprzed pandemii.

NSA rozpoznał 16 192 skarg kasacyjnych, czyli ponad 90 % wpływu.

Izba Finansowa była jedyną Izbą, która opanowała wpływ. Izba Finansowa jest praktycznie w pełni obsadzona i nie ma braków kadrowych, co odróżnia ją od pozostałych Izb.

W NSA na koniec 2022 roku - na 127 przyznanych etatów było 107 stanowisk sędziowskich obsadzonych. W dniu naszego Zgromadzenia ponad 20 etatów jest w dalszym ciągu nie obsadzonych.

Dostrzegając problem sprawności postępowania przed NSA, w drugiej połowie ubiegłego roku podjęliśmy działania zmierzające do poprawy szybkości postępowania, m.in. znacząco zwiększyła się liczba pracowników merytorycznych (asystentów) w Izbach, zmniejszyła się liczba sędziów w Biurze Orzecznictwa, Kolegium NSA podwyższyło tzw. pensum sędziego, czyli liczbę spraw przydzielanych sędziemu do rozpoznania jako sprawozdawcy.

Bardzo dziękuję sędziom za przyjęcie na siebie większego wysiłku i zrozumienie potrzeby przyspieszenia załatwiania spraw w NSA. Mamy już tego wymierne efekty. Obecnie wskaźnik sprawności postępowania w NSA wynosi około 16 miesięcy i to pomimo wzrostu wpływu spraw w stosunku do roku ubiegłego. Przypomnę, że jeszcze niedawno czas oczekiwania na rozpoznanie sprawy wynosił ponad dwa lata.

Utrzymaniu dobrej sprawności postępowania musi towarzyszyć wparcie pracowników merytorycznych (asystentów sędziów). Rozwiązaniem alternatywnym byłoby zwiększenie liczby etatów sędziowskich, a tego chciałbym uniknąć.

Dotychczasową proporcję „jeden sędzia jeden asystent” uważam za minimalną i nie spełniającą już uzasadnionych oczekiwań wynikających z obciążenia sprawami i skalą ich trudności. Warunki lokalowe do stopniowego zwiększenia liczby asystentów powstaną w styczniu przyszłego roku w związku uzyskaniem przez NSA dodatkowej powierzchni biurowej zwolnionej przez WSA w Warszawie, który otrzyma nową siedzibę. Wierzę, że poprawią się również wówczas warunki pracy wszystkich sędziów NSA.

Dobre i realne prognozy sprawności postępowania mogą zostać zagrożone w razie przeniesienia spraw dyscyplinarnych i testowych sędziów Sądu Najwyższego, sądów powszechnych i wojskowych do Naczelnego Sądu Administracyjnego. Wejście w życie uchwalonej ustawy o zmianie ustawy o Sądzie Najwyższym będzie wiązać się ze spowolnieniem tempa załatwienia spraw obywateli, przedsiębiorców czy podatników. Nowelizacja zakłada załatwianie spraw testowych i dyscyplinarnych w krótkich, kilkunastodniowych terminach, a więc poza kolejnością. W konsekwencji obywatel będzie czekał dużo dłużej na rozpoznanie sprawy w NSA. Korzystna tendencja tempa rozpoznawania spraw w NSA, z której jesteśmy dumni, zostanie niestety odwrócona.

W 2022 r. polskie sądy administracyjne wystąpiły do TSUE z pytaniami prejudycjalnymi w 8 sprawach, w tym 5 pytań skierował NSA a 3 wojewódzkie sądy administracyjne. Cztery pytania sformułowano w Izbie Finansowej a jedno w Izbie Gospodarczej.

Formułowane pytania miały doniosłe znaczenie nie tylko dla krajowego porządku prawnego ale i prawa Unii.

Tytułem przykładu, warto zwrócić uwagę na pytanie prejudycjalne NSA z 23 lutego 2022 r., I FSK 1712/18, na które TSUE odpowiedział w dniu 20 kwietnia 2023 r. Pytanie dotyczyło kwalifikacji - jako dostawy albo usługi - świadczeń w  punktach ładowania pojazdów elektrycznych w świetle dyrektywy VAT (w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej). Trybunał, udzielając odpowiedzi, podzielił stanowisko prezentowane przez NSA i uznał tego rodzaju świadczenia dla użytkowników pojazdów elektrycznych za „dostawę towarów” w rozumieniu art. 14 ust. 1 powołanej dyrektywy 2006/112.

NSA odwoływał się również do art. 6 ust. 1 EKPC i orzecznictwa ETPC, między innymi, w sprawach dotyczących przewlekłości postępowań administracyjnych lub bezczynności organów administracji i zasądzanych z tego tytułu sum pieniężnych (art. 149 § 2 w zw. z art. 154 § 6 p.p.s.a.), jak również w sprawach przewlekłości postępowań przed sądami administracyjnymi.

NSA odwołał się do art. 6 EKPC także w związku z rozpoznawaniem spraw na posiedzeniu niejawnym na podstawie przepisów covidowych i wyjaśnił, że prawo do publicznej rozprawy nie ma charakteru absolutnego i może podlegać ograniczeniu przez rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym pod warunkiem umożliwienia stronie wypowiedzenia się w sprawie na piśmie.

Dla polskiego porządku prawnego istotne znaczenie mają uchwały NSA podejmowane w składach powiększonych, zazwyczaj siedmioosobowych, które ze względu na ich wiążący charakter zapobiegają powstawaniu rozbieżności w orzecznictwie. NSA w 2022 roku podjął łącznie 9 uchwał, w tym 2 w trybie abstrakcyjnym na wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich. Przykładem uchwały mającej doniosłe znaczenie prawne i społeczne była uchwała podjęta w Izbie Ogólnoadministracyjnej w dniu 30 czerwca 2022 r., I OPS 1/22.  NSA stwierdził, że dla stwierdzenie przymiotu strony, w rozumieniu art. 28 k.p.a., konieczne jest istnienie normy prawa materialnego a nie wystarczą skutki wynikające z zawarcia umowy cywilnoprawnej.

Kognicja sądów administracyjnych, poza badaniem legalności ostatecznych rozstrzygnięć władczych organu obejmuje również kontrolę innych aspektów działalności administracji publicznej, m.in.: bezczynności i przewlekłości postępowania.  

Skarżącym przyznawano tytułem zadośćuczynienia od organów administracji publicznej z powodu ich bezczynności albo przewlekłego prowadzenia postępowania sumy pieniężne (3480) a organom wymierzano grzywny (218).

Sądy pierwszej instancji wymierzały organom grzywny za nieprzekazanie w terminie 30 dni akt sądowi w związku z wniesioną skargą [1].

Sądy administracyjne stosunkowo natomiast rzadko korzystają z możliwości sygnalizacji organowi wyższej instancji o stwierdzonych uchybieniach w toku rozpoznawania sprawy (art. 155 § 1 p.p.s.a., wydano 4 postanowienia sygnalizacyjne).

 

Szanowni Państwo,

Sądownictwo administracyjne w Europie, niezależne od zróżnicowanych form organizacyjnych albo przyznanych kompetencji, realizuje podobne zadania. Gwarantuje  rządy prawa, w których to prawo określa podstawę i granice władczego działania państwa.

Naczelny Sąd Administracyjny pozostaje w dialogu orzeczniczym TSUE i ETPC, utrzymuje żywe i bliskie stosunki ze wspólnotą europejskich sądów administracyjnych i sędziów tych sądów.

Dialog między Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej a Naczelnym Sądem Administracyjnym przynosi nam – sędziom administracyjnym – satysfakcję. Dialog, odbywający się za pomocą procedury odesłania prejudycjalnego, przyczynia się do rozwoju prawa UE i porządku krajowego.

Działalności NSA na forum europejskim nie ogranicza się do pytań  prejudycjalnych.

Od wielu lat NSA jest reprezentowany w Zarządzie Stowarzyszenia Rad Stanu i Najwyższych Sądów Administracyjnych Unii Europejskiej (ACA-Europe).

Nasz Sąd jest także członkiem Zarządu Międzynarodowego Stowarzyszenia Najwyższych Sądów Administracyjnych.

W ubiegłym roku gościliśmy w NSA wielu sędziów z państw członkowskich UE odbywających wizyty studyjne a nasi sędziowie odbywali staże zagraniczne i brali udział w licznych zagranicznych konferencjach i seminariach.

Miniony rok miał szczególne znaczenie dla sądownictwa administracyjnego, ponieważ 100 lat temu, ustawą z dnia 3 sierpnia 1922 r., został powołany Najwyższy Trybunał Administracyjny. Uroczyste obchody stulecia NTA z udziałem Prezydenta RP, przedstawicieli TSUE, najwyższych sądów administracyjnych i rad stanu państw członkowskich UE odbywały się na Zamku Królewskim w Warszawie. Przypomnę, że dla upamiętnienia 100-lecia NTA, w poczuciu więzi z jego sędziami, przygotowaliśmy publikację na temat konstytucyjnych wolności i praw we współczesnym orzecznictwie sądów administracyjnych.

 

Panie i Panowie Sędziowie NSA,

Dziękuję za wkład w orzecznictwo sądów administracyjnych i budowanie ich autorytetu.

Dziękuję także administracji sądowej za tworzenie dobrych warunków do funkcjonowania Sądu.