Pozycja ustrojowa
Pozycja ustrojowa sądów administracyjnych została wyznaczona przez ustrojodawcę w art. 175 i 184 Konstytucji RP. Stosownie do tych przepisów sądy administracyjne, na czele z Naczelnym Sądem Administracyjnym, sprawują wymiar sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej, obok Sądu Najwyższego, sądów powszechnych i sądów wojskowych, poprzez kontrolę działalności administracji publicznej oraz rozstrzyganie sporów kompetencyjnych między organami jednostek samorządu terytorialnego, samorządowymi kolegiami odwoławczymi i między tymi organami a organami administracji rządowej.
Kontrola działalności administracji publicznej następuje pod kątem zgodności z prawem. Obejmuje ona także orzekanie o zgodności z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego i aktów normatywnych terenowych organów administracji rządowej. Ustrojodawca, zastrzegając dla sądów administracyjnych sprawowanie kontroli działalności administracji publicznej, wyłączył jednocześnie w tym zakresie właściwość sądów powszechnych.
Sprawując kontrolę działalności administracji publicznej sądy administracyjne dokonują oceny, na skutek zaskarżenia, działalności (działania bądź zaniechania) organu administracji publicznej. Wobec tego nie zastępują organów administracji publicznej i nie przejmują ich kompetencji do końcowego załatwienia sprawy i wydania rozstrzygnięcia. Orzeczenia sądów administracyjnych, w razie uwzględnienia skarg, rozstrzygają o uchyleniu lub stwierdzeniu nieważności zaskarżonego aktu bądź zobowiązują organ administracji publicznej do określonego zachowania się w toku dalszego załatwiania sprawy administracyjnej.
Szczegółowe zadania i organizacja sądownictwa administracyjnego zostały określone w przepisach ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (t.j. Dz. U. z 2019 poz. 2167). Wprowadzono nimi, począwszy od dnia 1 stycznia 2004 r., dwa szczeble sądownictwa administracyjnego: sądy administracyjne I instancji, którymi są wojewódzkie sądy administracyjne (art. 3 § 1 ustawy) oraz sąd II instancji, którym jest Naczelny Sąd Administracyjny (art. 3 § 2 ustawy). W ten sposób zrealizowana została na gruncie sądownictwa administracyjnego zasada dwuinstancyjności, wynikająca z art. 176 ust. 1 Konstytucji RP.